Kynferðislegt ofbeldi innan samfélags heyrnarlausra og þöggun þess

Eftir Elsu Björnsdóttur, stjórnarmann SVB

Inngangur 

Leyndarmál er vitneskja sem er ekki sögð öllum, hún getur verið jákvæð á borð við óvænta afmælisveislu handa einstaklingi sem má ekkert frétta fyrr en á síðustu stundu þegar mætt er í veisluna, eða gjafir sem eiga ekki að koma í ljós fyrr en pakkinn er opnaður. Leyndarmál þrífast af því einstaklingur eða hópar ákveða að segja ekkert og sá sem ætti að vita sannleikann veit þá ekkert. Gott dæmi um samfélagsleyndarmál eru sögurnar af jólasveinum. Fullorðið fólk tekur þá meðvitaða ákvörðun um að segja börnunum ekki að þessar sögur séu uppspuni, að jólasveinar séu ekki til. Tilgangurinn er ekki neikvæður heldur er markmiðið að börnin njóti ákveðinnar gleði yfir þeirri tilhugsun að ókunnugur skeggjaður karl komi alla leið ofan úr fjöllum, í þeim eina tilgangi að gleðja þægu börnin og gefa gjafir í skóinn. Samfélagið ákveður þá að láta leyndarmálið ganga kynslóð fram af kynslóð og viðhalda blekkingunni. Börnin fá svo að uppgötva sjálf að jólasveinninn sé ekki til. Þegar þau uppgötva sannleikann er þeim kennt að segja ekkert, því litli bróðir eða litla systir mega ekkert vita og verða því um leið virkir þátttakendur í lyginni sem samfélagið kallar hefð. 

            Annars konar þöggun hefur viðgengist í samfélagi heyrnarlausra en hún tengist engri gleði heldur tengist hún áralöngu ofbeldi. Ofbeldi af hendi þeirra sem sjálfir tilheyrðu samfélaginu sem og af hendi annarra sem stoppuðu stutt í samfélaginu og þögguðu ofbeldið svo niður því enginn mátti vita neitt.  Ofbeldi er hægt að skoða frá mörgum sjónarhornum, því líkamlega, andlega, félagslega og loks kynferðislega. Kynferðislegt ofbeldi gagnvart börnum er sérlega viðkvæmt umræðuefni en því umræðuefni virðist fylgja mikil skömm og heitar tilfinningar sem erfitt er að ráða við.  Saga heyrnarlausra er mjög ofbeldisfull og hægt er að rekja það til ýmissra þátta sem allir tengjast því beint eða óbeint að breyta átti heyrnarlausu börnunum og gera þau líkari þeim heyrandi.  Raddmálsstefnan sem byrjaði á þinginu í Milanó og barst út um allan heim, gerði það að verkum að börnin fengu á þesum tíma óeðlilegt málaumhverfi. Skorturinn á táknmáli í samskiptum leiddi af sér einangrun þeirra heyrnarlausu og slæma menntun. Líkur má telja á að sú meðferð sem heyrnarlausir hlutu á þessum tíma hafi haft þær afleiðingar að ofbeldið varð svona sterkur þáttur í lífi þeirra. Ég mun ekki tala um allar tegundir ofbeldis í þessari ritgerð heldur einungis þann þátt sem snýr að kynferðislegu ofbeldi gagnvart heyrnarlausum og þá aðallega heyrnarlausum börnum. Viðfangsefni ritgerðarinnar er að skoða hvernig þetta ofbeldi hafði áhrif á líf og stöðu heyrnarlausra á Íslandi. Eins ætla ég að leitast við að reyna að svara spurningunni „hvers vegna varði þöggunin svona lengi innan samfélags heyrnarlausra?“

 

Páll  og sagan                                                                                                   

Kynferðisleg misnotkun og þöggun þess virðist hafa fylgt sögu heyrnarlausra frá því að fyrsti heyrnleysingjaskólinn var stofnaður en það tímabil spannar rúmlega 100 á eða frá árinu 1867 til ársins 2000. Eftir að séra Páll Pálsson var vígður prestur hóf hann að kenna heyrnarlausum börnum. Hann var sá fyrsti á Íslandi til að verða skipaður mál- og heyrnleysingjakennari.  Skólinn hafði aðsetur sitt á Prestbakka og í byrjun hafði hann þrjá nemendur sem allir voru unglingar en þeim fjölgaði síðan og voru að jafnaði fimm til sjö nemendur hjá Páli á Prestbakka.  Auk þess sem Páll var prestur, þá gaf hann út þrjár kennslubækur fyrir mál- og heyrnarlaus börn, starfaði sem alþingismaður í átta ár í því starfi tókst honum að láta lögleiða skólaskyldu fyrir heyrnarlaus börn og afla sér virðingar sem talsmaður heyrnarlausra barna. Í þau 20 ár sem hann hélt uppi kennslu heyrnarlausra námu hjá honum alls 19 ungmenni á aldrinum 10 til 27 ára og kenndi hann þeim allt frá einu ári upp í sjö ár. Sögur gengu um kvensemi hans og hann var talinn hafa eignast börn með a.m.k. tveimur nemenda sinna. Vitað er að önnur var Anna Sigríður Magnúsdóttir sem eignaðist barn með Páli 1876 á meðan hún stundaði nám sitt á Prestbakka hin er ekki nafngreind og ekki vitað hver hún er. Kirkjuyfirvöld voru ekki sátt við Pál á þessum tíma og hann þurfti að hafa fyrir því að halda mannorði sínu hreinu og brá því á það ráð að gifta Önnu öðrum heyrnarlausum nemanda. sínum og fá til þess leyfi hjá biskupinum. Þannig losaði hann sig undan foreldraskyldum sínum gagnvart barninu sem og skyldum gagnvart nemandanum með því að tala fyrir hana, heyrnarlausa konuna sem eflaust gat ekki varið sig sjálf.  Anna Sigríður Magnúsdóttir sem þekkt er í samfélagi heyrnarlausa sem Anna mállausa var fædd c.a. árið 1855 en hún var 27 ára árið 1877 er séra Páll óskaði eftir að gifta hana 25 ára heyrnarlausum manni Kristjáni Jónssyni svo barn hennar og Páls yrði kennt við Kristján. (Reynir Berg Þorvaldsson, 2010, bls 15 til 27)

Það að hin heyrnarlausa konan var aldrei nafngreind er gott dæmi um þöggun en enn í dag hefur nafn hennar aldrei komið fram í neinum skráðum heimildum einungis er hennar getið sem barnsmóður Páls í útgáfu Jóns Hnefils Aðalsteinssonar, Af jökuldalsmönnum og fleira fólki.  Leyndarmálið fékk því að lifa og aldur hennar, nafn barnsins og hvað varð um þá konu veit enginn enn í dag. (Þorkell Björnsson frá Hnefilsdal, 1981, bls 11-17)

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Lokaverkefni Elsu

Athugasemdir

[SVB, 12.4.2012 kl. 12:58]

Frásögn Elsu hér er hluti af lokaritgerð hennar.