Skýrslan um Reykjahlíð, Jaðar og Silungapoll

Skýrsluna um Reykjahlíð, Jaðar og Silungapoll má nálgast rafrænt á þessari slóð.

Eftirfarandi er útlegging Morgunblaðsins á skýrslunni og kynningu hennar:

Meiri líkur en minni eru á því að hluti þeirra barna sem dvöldu á vistheimilinu Reykjahlíð í Mosfellsdal á tímabilinu 1961-1972 hafi verið beitt kynferðislegu ofbeldi af hálfu karlmanns sem tengdist forstöðukonu heimilisins. Þetta er meðal þess sem fram kemur í nýrri skýrslu vistheimilanefndar.

Í þessari skýrslu Vistheimilanefndar var fjallað um þrjú heimili. Vistheimilið Reykjahlíð, Silungapoll og heimavistaskólann að Jaðri.

Vistheimilið Reykjahlíð í Mosfellssveit var starfrækt af Reykjavíkurborg á árunum 1956-1972. Það var ætlað fyrir 7-14 ára börn. 144 börn voru vistuð á heimilinu þann tíma sem það starfaði.

Vistheimilið Silungapollur var rekið af Reykjavíkurborg á árunum 1950-1969. Það var ætlað fyrir börn á árunum 3-7 ára. Þar voru vistuð 951 barn á starfstíma heimilisins.

 Heimavistarskólinn að Jaðri var rekið af fræðsluyfirvöldum í Reykjavík á árunum 1946-1973. Skólinn var ætlaður drengjum á aldrinum 7-13 ára sem ekki áttu samleið með öðrum börnum í skóla. Lengst af voru 25-30 drengir í skólanum ár hvert en 378 einstaklingar voru í skólanum á starfstíma hans. Stúlkur voru einnig í skólanum um tíma.

Aðeins 74 af þeim 951 einstaklingum sem dvöldu á Silungapolli komu fyrir nefndina, en þar af gat nefndin stuðst við framburð 60 einstaklinga. Hafa ber í huga að börnin voru mjög ung þegar þau dvöldu á heimilinu. Vistheimilanefnd telur ekki séu forsendur til að álykta með þeim hætti að meiri líkur en minni séu á að þeir vistmenn sem komu fyrir nefndina hafi sætt illri meðferð eða ofbeldi á Silungapolli í þeirri merkingu sem lögin skilgreina sem nefndin starfar eftir.

Nefndin gerir hins vegar athugasemdir við starfsemi vistheimilisins að Silungapolli. Hún telur verulega gagnrýnisvert að á Silungapolli hafi verið á sama tíma verið vistuð börn vegna barnaverndarstarfs og hins vegar börn sem dvöldu sumarlagt á vegum Rauða kross Íslands.  Húsakostur hafi ekki verið fullnægjandi og of mörg börn hafi verið á heimilinu. Eftirlit hafi verið takmarkað og ekki fullnægjandi.

Nefndin skiptir umfjöllun um Reykjahlið í tvennt, en tvær forstöðukonur stýrðu heimilinu þann tíma sem það starfaði.  Nefndin komst að sömu niðurstöðu og hvað varðar Silungapoll, að þegar á heildina er litið verði ekki talið að vistmenn hafi sætt yllri meðferð eða ofbeldi af hálfu starfsmanna eða annarra vistamanna. Hins vegar hafi vistmenn sætt kynferðislegu ofbeldi af hálfu gestkomandi einstaklings. Þetta er sambærilegt tilvik og var á Kumbaravogi þar sem gestkomandi maður beitt börn kynferðislegu ofbeldi þó atvik og aðstæður sé ekki með alveg sama hætti.

Kynferðislegt ofbeldi

Tveir af  fimm körlum sem gáfu skýrslu greindu frá kynferðislegu ofbeldi. Annar þeirra, en hann dvaldi á heimilinu á fyrri hluta þessa tímabils, sagðist hafa orðið vitni að kynferðislegu ofbeldi gagnvart mjög ungri stúlku sem dvaldi á heimilinu, hún hefði líklega verið tveggja til þriggja ára á þessum tíma.

Fram kemur í skýrslunni að á Reykjahlíð hefði oft dvalið næturlangt karlmaður  sem tengst hefði forstöðukonunni, sem starfaði á árunum 1961-1972. Vitni sem kom fyrir nefndina segir að hann hafi í eitt tilgreint skipti orðið vitni að því er karlmaðurinn hefði farið með fingurna upp í kynfæri stúlku sem þar dvaldi.

Minntist hann þess að vistmenn á heimilinu hefðu rætt um það sín á milli að maðurinn væri að misnota stúlkur á heimilinu kynferðislega. Sagði hann að lokum að sér fyndist sárt að ræða um þessa minningu og að hún hefði að ákveðnu marki orðið til þess að mynda hjá honum napra afstöðu til karlmanna.

Hinn maðurinn greindi frá því að hann hefði mátt þola kynferðislegt ofbeldi af hálfu karlmanns sem starfaði af og til við smíðar og þess háttar á heimilinu. Rétt er að taka fram að ekki er um sama manninn að ræða, að því er segir í skýrslunni.

Hann hefði mætt góðu viðmóti og athygli frá þessum karlmanni og hænst að honum en hann verið í brýnni þörf fyrir athygli á þessum tíma vegna erfiðra fjölskylduaðstæðna. Maðurinn hefði í eitt tilgreint skipti beitt sig kynferðislegu ofbeldi, bæði með því að þvinga hann til munnmaka og reyna að eiga við hann mök í endaþarm. Hann hefði hljóðað upp þegar maðurinn reyndi að setja getnaðarliminn inn í endaþarminn. Hann taldi að starfsfólk hefði orðið þess vart að eitthvað óeðlilegt ætti sér stað. Samt sem áður hefði maðurinn ekki látið af störfum og háttsemi mannsins ekki verið kærð til lögreglu. Honum fannst viðmót forstöðukonunnar breytast gagnvart sér eftir þetta atvik. Þetta hefði verið honum erfið lífsreynsla og að hann væri mjög bitur vegna þess.

Úr hópi þeirra níu kvenna sem greindu með neikvæðum hætti frá dvöl sinni greindu fjórar frá því að hafa orðið fyrir kynferðislegu ofbeldi af hálfu fyrrgreinds karlmanns sem tengdur var forstöðukonunni og dvaldi af og til næturlangt á heimilinu. Tvær konur greindu frá því að hafa orðið vitni að því þegar hann beitti stúlkur kynferðislegu ofbeldi en áður hefur verið gerð grein fyrir frásögn karlmanns sem kvaðst hafa orðið vitni að því er maðurinn beitti barnunga stúlku kynferðislegu ofbeldi.

Þá greindu aðrar tvær konur frá því að hafa merkt að hegðun vistmanna tók breytingum þegar maðurinn dvaldi á heimilinu. Konurnar sem upplýstu um háttsemi mannsins dvöldu allar á fyrri hluta þessa tímabils, hluti þeirra einnig á síðari hluta tímabilsins, og voru þær á aldrinum 6-16 ára þegar þær dvöldu á heimilinu.

Frásagnir þriggja kvenna úr hópi fyrrgreindra fjögurra sem greindu frá því að hafa orðið fyrir kynferðislegu ofbeldi af hálfu mannsins voru mjög áþekkar um háttsemi hans. Konurnar voru á aldrinum 6-12 ára á þeim tíma er maðurinn vandi komur sínar á heimilið en hann lést samkvæmt opinberum upplýsingum árið 1966.

Greindu þær frá því að hann hefði í skjóli nætur komið inn á herbergi þeirra, sest á rúmstokkinn og beitt þær kynferðislegu ofbeldi. Tvær greindu frá því að hann hefði farið með fingurna inn fyrir nærbuxurnar sem þær klæddust og átt við kynfærin.

Ein greindi frá því að hann hefði gert tilraun til þess en ekki tekist en þess í stað nuddað sængina við kynfæri hennar. Fjórða konan greindi frá því að hafa orðið fyrir mjög grófu kynferðislegu ofbeldi af hálfu mannsins en frásögn hennar var ólík hinna og ótrúverðug að mati nefndarinnar.

Tvær konur úr þessum hópi greindu frá því að hafa upplýst forstöðukonuna um kynferðisofbeldi mannsins. Hún hefði brugðist illa við frásögn þeirra og ásakað þær um að segja ósatt um háttsemi hans, látið niðrandi orð falla um þær og beitt þær hótunum ef þær létu ekki af ásökunum í hans garð.

Eins og að ofan er getið greindu tvær konur frá því að hafa orðið vitni að kynferðislegu ofbeldi mannsins gagnvart öðrum stúlkum. Önnur þeirra, sem er ein þeirra þriggja sem að ofan er getið og kvaðst hafa orðið fyrir ofbeldi af hálfu mannsins, greindi frá því að hann hefði beitt stúlkur sem hún deildi herbergi með samskonar ofbeldi og hana sjálfa sem hefði falist í því að hann átti við kynfæri þeirra.

Þá greindi kona sem dvaldi á heimilinu á unglingsaldri frá því að hafa orðið vitni að kynferðislegu ofbeldi mannsins gagnvart barnungri stúlku en um sömu stúlku er að ræða og karlmaður sem dvaldi á heimilinu greindi frá að hafa séð verða fyrir kynferðislegu ofbeldi af hálfu mannsins.

Var frásögn hennar um háttsemi mannsins mjög áþekk lýsingum fyrrgreindra þriggja kvenna sem greindu frá að hafa sætt kynferðislegu ofbeldi af hálfu mannsins inni á herbergi á vistheimilinu. Kvaðst hún minnast þess sérstaklega að heyra börnin hvísla sín á milli þegar maðurinn kom á heimilið að mögulega færi hann inn til stúlkunnar.

Mikil spenna hefði myndast í barnahópnum við komu hans og hún verið mjög kvíðin fyrsta kvöldið sem maðurinn hefði komið á heimilið eftir að dvöl hennar hófst, en hún hefði deilt herbergi með stúlkunni. Maðurinn hefði um kvöldið eða í byrjun nætur komið inn á herbergið. Kvaðst hún hafa heyrt þegar hann settist á rúmið hjá stúlkunni og verið þar í einhvern tíma, líklega 10 mínútur. Hún hefði ekki séð hvað hann var að gera við stúlkuna en heyrt hljóð þegar hann sat á rúminu hjá henni og þá verið sannfærð um að eitthvað óeðlilegt ætti sér stað. Þetta hefði átt sér stað í þetta eina skipti svo hún vissi til en hún hefði fljótlega eftir þennan atburð verið flutt í annað herbergi og því ekki haft vitneskju um hvort fyrrgreindur maður hefði oftar haft í frammi slíka hegðun gagnvart stúlkunni.

Konurnar tvær sem upplýstu um að hegðun vistmanna hefði breyst þegar maðurinn var gestkomandi á heimilinu greindu frá því að ótti eða spenna hefði myndast hjá vistmönnum þegar hann var gestkomandi á heimilinu.

Önnur þeirra var á aldrinum 8- 9 ára og hin á aldrinum 6-8 ára. Önnur greindi frá því að ein stúlka hefði grátið mikið vegna komu hans á heimilið. Minntist hún þess að stúlkur sem voru með henni í herbergi hefðu verið með belti á náttfötunum og axlabönd til að varna því, að hún taldi, að hann leitaði á stúlkurnar kynferðislega.

Á hinn bóginn kvaðst hún sjálf ekki hafa orðið fyrir kynferðislegu ofbeldi af hans hálfu né hafa orðið þess vör að hann hefði slíka háttsemi í frammi við stúlkurnar sem hún deildi herbergi með eða við önnur börn á heimilinu. Hin konan greindi einnig frá því að stúlkur hefðu sofið með belti og axlabönd að hún teldi til að varna því að maðurinn leitaði á þær kynferðislega. Hún hefði þó ekki orðið fyrir því af hans hálfu eða orðið vitni að því gagnvart öðrum stúlkum. Samt sem áður hefði koma mannsins á heimilið valdið henni vanlíðan og ótta við að hann beitti hana ofbeldi. Auk þessa greindi þriðja konan frá því að hafa sofið með belti og axlabönd þegar hún dvaldi á heimilinu og hafa fundist það einkennilegt þar sem hún hefði ekki vanist því heima frá sér.

Tvær konur greindu frá því að hafa þurft að þola kynferðislegt ofbeldi af hálfu drengja á heimilinu. Önnur þeirra dvaldi þar á fyrri hluta þessa tímabils þegar hún var 9 ára og hin dvaldi á heimilinu á seinni hluta þessa tímabils þegar hún var 12 ára. 

Auglýstu í fjölmiðlum

Á annað þúsund einstaklingar voru vistaðir þessum stofnunum á starfstíma þeirra. Nefndin leitaðist við að hafa upp á þeim einstaklingum sem dvöldu á þessum stofnunum og birti m.a. auglýsingar í fjölmiðlum þar sem þeim var boðið að hafa samband við nefndina.

Aðeins um 4% þeirra sem dvöldu á Silungapolli höfðu samband við nefndina. Hlutfallið var um 29% í Reykjahlið og 14% á Jaðri.

Formaður Vistheimilanefndar er Róbert Spanó, prófessor við lagadeild Háskóla Íslands, en með honum í nefndinni sitja Jón Friðrik Sigurðsson, prófessor við læknadeild Háskóla Íslands og forstöðusálfræðingur á Land­spítalanum, Sigrún Júlíusdóttir, prófessor í félagsráðgjöf við Háskóla Íslands og  Ragnhildur Bjarnadóttir, dósent í sálfræði við Kennaraháskóla Íslands. Framkvæmdastjóri nefndarinnar er Þuríður B. Sigurjónsdóttir lög­fræðingur.

Nefndin var upphaflega skipuð af forsætis­ráð­herra með erindisbréfi, í apríl 2007. Nefndinni var í fyrstu falið að kanna starfsemi vistheimilisins Breiðavíkur á árunum 1950-1980 og skýrsla um hana kom út í ársbyrjun 2008.

Í apríl það ár voru samþykkt lög um að nefndin skyldi starfa áfram og var þá tekin ákvörðun um að sjö tilgreindar stofnanir skyldu í fyrstu sæta könnun. Þetta voru Vistheimilið Kumbaravogur, Heyrnleysingjaskólinn, Stúlknaheimilið Bjarg, Vistheimilið Reykjahlíð, Heimavistarskólinn Jaðar, Uppeldisheimilið Silungapollur og Upptökuheimili ríkisins/Unglingaheimili ríkisins  

Nefndin hefur lokið við áfangaskýrslu um könnun á starfsemi Heyrnleysingjaskólans  Kumbaravogs og Bjargs og var hún birt opinberlega í ágúst á síðasta ári.

 

 

Athugasemdir

[baldur garðarsson (IP-tala skráð) 18.9.2010 kl. 17:51]

blank_page

Góðan dag.

Ég er mjög sammála þeim sem ekki fékk stöðuna, gamlir pólitíkusar eiga ekki að ganga fyrir í svona störf, alls ekki. Veit ekki betur en að þeir séu á ágætis eftirlaunum og ættu ekki að sækjast eftir störfum sem aðrir eru hæfir í.

Ég er reyndar ekki sammála síðasta ræðumanni um það atriði að Guðrún sé mjög hæf í starfið, þvert á móti. Hún hefur kvennalistaslagsíðu og/eða vinstri slagsíðu og gæti haft skoðanir sem eru í þá átt að vera karlfjandsamlegar, sem er ótækt í svona málum, helst þyrfti 2 aðila, karl og konu. Ég met Guðrúnu semsagt óhæfa.

Enn annað : Í viðtölum mínum við fyrrverandi vistmenn hefur komið fram að einhverjir þeirra treysta engum sem hefur tilheyrt þessu gamla barnaverndarsystemmi á Íslandi, jafnvel svo að menn fara ekki á fundi með slíku fólki. Að setja gamlan rykfallinn pólitíkus, sem datt út í prófkjöri (eða í kosningum, man það ekki) er því öldungis fráleitt, hugmyndin reyndar svo arfavitlaus að ég spyr um dómgreind þeirra sem réðu í starfið. Hvaða snillingar voru það ? Vinsamlega birtið mér og öðrum nöfn þeirra, takk.

Kveðja, Baldur Garðarsson

[SVB, 21.9.2010 kl. 21:46]

Ögmundur Jónasson, dómsmála- og mannréttindaráðherra.