Gleymir ekki ofbeldinu á Jaðri

Vefsíðan hefur fengið góðlátlegt leyfi blaðamannsins Þorgils Jónssonar á Fréttablaðinu til að endurbirta hér viðtal hans við Jaðar-drenginn Jens Jensson, en viðtalið birtist í blaðinu um síðustu helgi.

 

Jens Jensson dvaldi á Heimavistarskólanum að Jaðri í fjögur ár. Þar upplifði hann ofbeldi og óréttlæti daglega og hefur ekki enn beðið þess bætur. Í samtali við Þorgils Jónsson segist hann afar ósáttur við niðurstöður Vistheimilanefndar, sem hafi gert lítið úr frásögnum hans og annarra af ofbeldinu sem þar viðgekkst af hendi kennara og nemenda.

 

Aðbúnaður barna sem vistuð voru á vist- og meðferðarheimilum ríkisins hefur verið áberandi í umræðunni síðustu misseri. Vistheimilanefnd hefur frá árinu 2007 unnið að úttekt á starfsemi þessara stofnana og birti í síðasta mánuði þriðju skýrslu sína, þar sem rannsókn beindist að Silungapolli, Reykjahlíð og Jaðri.

 

Hvað varðar Heimavistarskólann að Jaðri var það niðurstaða nefndarinnar að ekki þætti sannað að ofbeldi hafi viðgengist á þeirri stofnun, en sú niðurstaða er ekki í samræmi við upplifun Jens Jenssonar, sem dvaldi á Jaðri um fjögurra ára skeið. Jens segir í samtali við Fréttablaðið að ekki líði sá dagur að hann hugsi ekki til þess ofbeldis og óréttlætis sem hann var beittur þar.

 

Á Jaðar sökum fátæktar

 

„Við vorum átta systkinin og mamma okkar var oft veik. Hún var smávaxin og grönn og með átta börn sem tók mikið á hana og hún var þess vegna mikið á spítala.“

 

Jens var átta ára gamall þegar honum og yngri bróður hans var komið fyrir á Jaðri, árið 1966. Engin óregla var á heimilinu og engin hegðunarvandamál hjá þeim bræðrum, en mikil fátækt á stóru heimili og flest systkinin voru til skemmri eða lengri tíma tekin af heimilinu og vistuð á vistheimilum og í skólum.

 

Ofbeldi einkenndi lífið á Jaðri þar sem drengirnir slógust miskunnarlaust sín á milli fyrir utan það sem þeir máttu þola af hendi sumra kennara, segir Jens. Strax á fyrsta degi á Jaðri réðist annar drengur að Jens með ofbeldi. Það sem vakti athygli hans var þó að kennari sem varð vitni að árásinni gerði ekki neitt til að sporna við henni.

 

„Hann aðhafðist ekkert og það var fyrirboði um það viðhorf sem kennararnir þar höfðu gagnvart slagsmálum og ofbeldi.“

 

Misþyrmt alvarlega

 

Jens tiltekur mörg önnur dæmi um ofbeldið sem viðgekkst á Jaðri. Til dæmis var hann eitt sinn læstur úti að vetri til, berfættur í skyrtu og buxum einum fata. Á endanum gekk Jens, berfættur, 15 kílómetra leið heim til sín og tók ferðin nærri þrjá klukkutíma í nístingskulda.

 

Alvarlegasta atvikið átti sér þó stað þegar Jens var tíu ára gamall, en þá misþyrmdi kennari honum með þeim afleiðingum að hann var lagður inn á sjúkrahús.

 

Aðdragandi málsins var sá að hann hafði verið að tuskast við vini sína í ærslaleik þegar kennarinn kallaði hann til sín inn í anddyri hússins.

 

„Það næsta sem gerðist var að hann greip mig föstu taki um hálsinn, sneri mér við og slengdi höfðinu á mér harkalega í vegginn. Við þetta vankaðist ég og var hálf rænulaus, en hann hélt mér upp við vegginn og kýldi mig í maga, brjóstkassa og andlit.“

 

Daginn eftir fór hann heim í helgarfrí, en var þá umsviflaust fluttur á slysadeild, enda mikið bólginn í andliti og með glóðarauga á báðum augum. Við læknisskoðun kom í ljós að Jens var með heilahristing og bólgur og mar í kringum kviðarhol, en hin andlegu sár sem þessi árás skildi eftir sig voru hálfu verri.

 

„Þetta hefur fylgt mér alla tíð síðan, og sem barn var ég stanslaust að endurupplifa þennan atburð og reyna að finna einhverja ástæðu eða eitthvað sem ég hefði gert til að eiga þetta skilið.“

 

Jens segir þetta hafa legið á sér allt fram á fullorðinsár, eða þangað til hann eignaðist sjálfur barn. Þá áttaði hann sig á því að ástæðan hefði legið hjá kennaranum og fyrir tilviljun hefði hann orðið fyrir barðinu á honum í þetta skiptið.

 

Ofbeldi smitast til nemenda

 

Jens segist geta tínt til ótal dæmi um ofbeldið sem viðgekkst í heimavistarskólanum. „Vistin á Jaðri var hryllileg og þrátt fyrir að vissulega hafi verið einhverjar góðar stundir inn á milli, man ég ekki eftir einum einasta degi þar sem ekki voru einhver slagsmál eða ofbeldi í gangi.“

 

Jens segir ofbeldið hafa tekið sér bólfestu í hópi kennaranna á þessum árum og þeirra menning hafi einkennst af ofbeldi. Ekki er síður ámælisvert, að mati hans, að kennarar og starfsfólk hafi látið undir höfuð leggjst að koma í veg fyrir ofbeldi. Þar hafi stærri strákarnir miskunnarlaust misþyrmt þeim yngri í slagsmálum.

 

„Það er einmitt þetta sem þarf að koma í veg fyrir. Þetta gerðist á Jaðri og Breiðavík og víðar. Svona myndast þetta og það verðum við að stöðva. Utanaðkomandi aðilar þurfa að benda á hvað er að áður en það magnast upp.“

 

Þoldi ekki við í skóla

 

Jens yfirgaf Jaðar fyrir fullt og allt þegar hann var 12 ára gamall og fór eftir það í Reykjahlíð, þaðan í Réttarholtsskóla um skamma hríð og svo í skóla í Mosfellssveit þar sem hann segist hafa upplifað allt annað og eðlilegra ástand. Þrátt fyrir það var breytingin svo mikil að hann hrökk í baklás og mælti vart orð af munni í heilt ár.

 

„Það var bara sjokk að vera allt í einu kominn í umhverfi þar sem maður var ekki alltaf að berjast.“

Hann fór eftir það í Fellaskóla en flosnaði upp úr námi og vann eftir það ýmis verkamannastörf.

Jens segir þessa andstöðu hans við skólagöngu eina afleiðingu hinnar bitru reynslu hans og annarra drengja frá þessum árum.

 

„Meirihluti strákanna sem voru þarna eru ólærðir í dag og ég sjálfur áttaði mig á því síðar, þegar ég ætlaði í kvöldskóla, að ég hataði skóla. Við það rifjuðust upp minningar sem ég vildi helst forðast.“

Jens bætir því þó við að margir piltanna hafi gert það gott síðar á lífsleiðinni.

 

Reiður vegna skýrslu

 

Þegar Jens fékk boð um að koma fyrir vistheimilanefndina og segja sína sögu leit hann á það sem gott tækifæri til að koma hinu sanna á framfæri. „Ég var ekkert að hugsa um peninga eða neitt þess háttar. Ég vildi bara koma minni sögu á framfæri áður en ég dræpist.“

 

Þegar í viðtalið var komið sagði Jens frá stærstu tilvikunum sem höfðu setið í honum, en bætti því við að hann gæti lengi talið upp. Útkoman var hins vegar vonbrigði, eins og fram hefur komið, því að í skýrslunni segir að ekki séu miklar líkur á að nemendur hafi almennt verið beittir ofbeldi.

 

Jens finnst lítið til skýrslunnar koma þar sem mestallt sem fram kemur þar komi ofbeldi á börnum ekkert við. „Skýrslan er stór en þarna er mikil vinna sem hefur farið í ekki neitt! Það sem gerðist á Jaðri eru örfáar blaðsíður. Svo er verið að vitna í plögg og annað sem skipta engu í sambandi við ofbeldi.“

Hann er einnig reiður yfir því að í skýrslunni sé minna mark tekið á vitnisburði nemendanna en kennaranna.

 

Misjöfn upplifun

 

Jens segir þó að greinilegt sé af því hve fáir hafi tjáð sig við nefndina að lítill vilji sé í þessum hópi til að tjá sig um reynsluna á Jaðri. „Þetta er í raun rökrétt því að strákarnir vilja ekkert fara aftur í þennan tíma frekar en ég.“

 

Jens bætir því við að í skýrslunni sé ekki tekið tillit til þess að nemendur hafi komið frá mismunandi heimilum og upplifi því vistina á misjafnan hátt. Sumir, líkt og hann sjálfur, hafi verið vistaðir þar sökum fátæktar, en aðrir komu frá heimilum þar sem ofbeldi og misnotkun var jafnvel daglegt brauð. Það skipti því máli við hvað er miðað þegar talað er um jákvæða eða neikvæða upplifun.

 

„Ég veit ekki um einn einasta mann sem var þarna sem talar ekki um þetta sem hryllilega vist,“ segir Jens, en bætir því við að enn séu margir sem hann þekki sem geti ekki rætt um reynslu sína á Jaðri og þeir hafi ekki heldur tjáð sig við nefndina.

 

Vonast eftir breytingum

 

Jens er því afar ósáttur við niðurstöðu skýrslunnar þar sem honum finnst vanta mannlega þáttinn. Meðal annars er talað um að valdbeiting hafi undir vissum kringumstæðum verið réttlætanleg til að „kveða niður óæskilega hegðun nemenda“.

 

„Ég er ekki að efast um að fólkið í nefndinni er gott fólk,“ segir Jens, „en það er ekki að horfa á okkur sem börn á aldrinum 7 til 12 ára.“

 

Jens segist þó vonast til þess að saga hans verði til þess að nefndin muni íhuga stefnu sína. „Í mínum huga er það að segja frá þessum hlutum aðferð til að forða því að þeir endurtaki sig,“ segir Jens og bætir því við að honum þyki skýrslan breiða yfir vandamálin sem voru til staðar.

 

Þarna viðgekkst ofbeldiskúltúr og það verður að viðurkenna það. Þessu eiga eftirlitsaðilar að leita að því annars er hægt að skrifa hundrað skýrslur án þess að nokkuð gerist. Ég er að vona að eftir þessa grein muni nefndin horfa öðruvísi á þær stofnanir sem enn á eftir að rannsaka.“

 

[e-mail]