Um Návígi, tengilið og frestun á fundi

Væntanlegir kröfuhafar um sanngirnisbætur bíða nú í vaxandi óþolinmæði eftir því að lögin um bæturnar taki almennilega gildi, en dráttur hefur verið á uppsetningu og gangsetningu stöðunnar "tengiliður vistheimila" (sem á að liðsinna kröfuhöfum) og mótun verklagsreglna frá hendi sýslumanninum á Siglufirði og dómsmála- og mannréttindaráðuneytinu.

Stjórn Breiðavíkursamtakanna hefur ákveðið að fresta um eina viku félagsfundi, þannig að hann verði ekki næstkomandi þriðjudagskvöld (28. september) heldur þriðjudagskvöld viku síðar eða  5. október og muni hann þá hefjast kl. 19:30 en ekki kl. 20:00.

Fyrir utan að enn er margt óljóst með starfsemi tengiliðsins (staðsetning, símanúmer, netfang og fleira) þá liggur einnig fyrir að næstkomandi þriðjudagskvöld kl. 21:25 verður mjög fróðlegur þáttur sýndur í Sjónvarpinu, nánar tiltekið mun Þórhallur Gunnarsson fjalla um vistheimilamálin í þætti sínum Návígi. Í þættinum verður meðal annars fjallað um nýjstu skýrslu Spanó-nefndarinnar og fólk tekið tali. Það er því tvöföld ástæða til að fresta fundinum.

Drátturinn á framkvæmd sanngirnisbótalaganna er að verða óviðunandi. Tengiliður átti að taka til starfa 1. september og þótt Guðrún Ögmundsdóttir hafi á pappírnum hafið störf 20. september þá er öll umgjörðin utan um starfið enn í lausu lofti; engin skrifstofa, enginn sími, ekkert netfang. Sömuleiðis hafa engin svör borist við tveimur bréfum til forsætisráðuneytisins um ýmis atriði, annars vegar frá formanni samtakanna fyrr í sumar og hins vegar frá samtökunum frá því fyrir þremur vikum. Drög að reglugerð um framkvæmd laganna liggur fyrir og snerta bréfin meðal annars efni draganna, án þess þó að leitað hafi verið umsagnar samtakanna.  Væntanlegir kröfuhafar finna eðlilega fyrir vaxandi óþolinmæði.

Í von um að staðan verði orðin mótaðri og stjórnvöld búin að girða sig í brók er félagsfundinum því frestað um viku og félagsmenn hvattir til að láta ekki Návígis-þáttinn framhjá sér fara. Fjölmenna svo á félagsfund þriðjudagskvöldið 5. október kl. 19:30 í salnum í JL-húsinu, þar sem hægt verður að spyrja nýjan tengilið spjörunum úr.

Stjórnin.

Hér að neðan er textinn í drögum að reglugerð, sem sýslumaður heffur haft í smíðum. Sérstök athygli er vakin á 11., 14. og 18. greinunum:

1. gr.

 Ríkissjóður greiðir sanngirnisbætur á grundvelli laga nr. 47/2010 til þeirra sem voru vistaðir sem börn á vist- eða meðferðarheimilum á vegum ríkisins og falla undir gildissvið laga nr. 26/2007 og máttu sæta ofbeldi eða illri meðferð meðan á dvölinni stóð.

 

Þau heimili sem falla undir gildissvið laga nr. 26/2007 eru:

a)      vistheimilið Breiðavík 

b)      Heyrnleysingjaskólinn  

c)       vistheimilið Kumbaravogur 

d)      skólaheimilið Bjarg  

e)      vistheimilið Reykjahlíð

f)       vistheimilið Silungapollur

g)      heimavistarskólinn Jaðar

h)      Upptökuheimili ríkisins

i)        Unglingaheimili ríkisins

 

2. gr.

 

Með ofbeldi er átt við háttsemi sem felst í líkamlegu eða kynferðislegu ofbeldi. Líkamlegt ofbeldi telst öll sú háttsemi gagnvart vistmanni sem fólgin er í líkamlegri valdbeitingu sem veldur sársauka og telst ekki lögmæt aðferð til sjálfsvarnar, eða til að afstýra ofbeldi eða eignaspjöllum á þeim tíma sem atburðurinn átti sér stað. Undir kynferðislegt ofbeldi fellur öll kynferðisleg háttsemi gagnvart vistmanni, hvort sem það var í formi kynferðislegrar misneytingar, kynferðislegs áreitis eða með því að særa blygðunarsemi vistmanns.

 

Ill meðferð telst öll valdbeiting sem veldur óþarfa sársauka, til dæmis í formi refsinga, enda hafi valdbeitingin ekki verið liður í lögmætum aðgerðum í formi sjálfsvarnar eða til að afstýra ofbeldi eða eignarspjöllum. Þá fellur niðurlægjandi og vanvirðandi framkoma einnig undir illa meðferð. Getur þetta átt við athafnir bæði starfsmanna og vistmanna á viðkomandi heimilum. Ill meðferð einskorðast ekki eingöngu við beinar athafnir gagnvart vistmanni, heldur einnig athafnaleysi starfsmanna vistheimilis eða annarra aðila á vegum hins opinbera.

 

3. gr.

 

Dómsmála- og mannréttindaráðherra skipar tengilið sem sinnir því hlutverki að miðla upplýsingum til þeirra sem falla undir gildissvið laga nr. 26/2007 og veitir þeim aðstoð eftir því sem nánar er kveðið á um í lögum nr. 47/2010.

 

4.gr.

 

Sýslumaðurinn á Siglufirði fer með þann hluta málaflokksins sem varðar verkefni sýslumanns. Sýslumaður gefur út innköllun krafna og auglýsir þær. Sýslumanni er heimilt að auglýsa innköllun krafna vegna eins eða fleiri heimila í einu. Fyrsta innköllun mun varða vistheimilið Breiðuvík, önnur innköllun Heyrnleysingjaskólann, þriðja innköllun vistheimilið Kumbaravog og vistheimilið Bjarg, fjórða innköllun vistheimilið Reykjahlíð, vistheimilið Silungapoll og heimavistarskólann Jaðar og  fimmta innköllun mun varða Upptökuheimili ríkisins og Unglingaheimili ríkisins.

 

5. gr.

 

Með innköllun skorar sýslumaður á alla þá sem hafa verið vistmenn á viðkomandi heimili á þeim tíma sem könnun nefndar skv. lögum nr. 26/2007 náði yfir og telja sig hafa orðið fyrir ofbeldi eða illri meðferð á meðan á dvölinni stóð, að gefa sig fram og lýsa kröfu um skaðabætur vegna þess tjóns sem þeir urðu fyrir.

 

6. gr.

 

Innköllun skal birt tvívegis í Lögbirtingablaði og viðurkenndu útbreiddu dagblaði, en auk þess er sýslumanni  heimilt að birta innköllun á vefsíðum ef hann telur það æskilegt. Á milli birtinga skulu líða hið minnsta 14 dagar. Í auglýsingum skal koma fram að allar kröfur skuli berast sýslumanninum á Siglufirði innan þriggja mánaða frá birtingu síðari innköllunar. Berist krafa ekki innan frestsins telst hún niður fallin. Heimilt er þó að víkja frá þessu skilyrði í allt að tvö ár ef veigamikil rök mæla með því.

 

7. gr.

 

Sýslumaður lætur í té sérstakt eyðublað sem bótakröfu skal skilað á. Þar kemur fram nafn og kennitala umsækjanda, hvar hann var vistmaður og á hvaða tíma, hvaða skaðabætur hann gerir og í hverju ofbeldi eða ill meðferð var fólgin. Á eyðublaðinu er umsækjanda unnt að veita sýslumanni heimild til aðgangs að þeim gögnum sem kunna að vera til staðar hjá nefnd skv. lögum nr. 26/2007. Þar með talið eru hljóðupptökur og endurrit af skýrslum. Vistmanni er einnig unnt að veita sýslumanni heimild til að afla annarra gagna sem kunna að vera til staðar hjá sveitarstjórnum og varða dvöl hans á vistheimili og afskipti félagsmálayfirvalda af málum hans síðar. Verði þessar heimildir ekki veittar fær sýslumaður ekki aðgang að gögnunum. Honum er þó heimilt án sérstakrar heimildar að leita staðfestingar hjá nefnd skv. lögum nr. 26/2007 um að viðkomandi hafi dvalið á vistheimili á þeim tíma sem tilgreindur hefur verið. Skal eyðublaðið undirritað með eigin hendi umsækjanda og skal hann geta sannað á sér deili.

 

8. gr.

 

Að loknum innköllunarfresti yfirfer sýslumaður kröfur sem borist hafa og þau gögn sem fyrir hendi eru. Sýslumanni er ekki skylt að taka skýrslu af þeim sem kröfu gerir, en honum er það heimilt ef kröfuhafi samþykkir. Skýrslu má gefa símleiðis ef slíkt þykir henta. Sá sem gerir kröfu getur ekki krafist þess að koma á fund sýslumanns.

9. gr.

 

Hafi einstaklingur verið vistaður á fleiri en einni stofnun sem lögin taka til, skal hann lýsa kröfu vegna hverrar dvalar fyrir sig eftir því sem innköllun fer fram. Skal fjallað um dvöl hans á hverjum stað sérstaklega án tillits til dvalar hans á annarri stofnun eða heimili.

 

10. gr.

 

Að lokinni yfirferð tekur sýslumaður afstöðu til fyrirliggjandi krafna fyrir hvert heimili. Sýslumaður metur þau gögn sem fyrir hendi eru. Telji sýslumaður líkur til þess að tiltekinn einstaklingur hafi sætt ofbeldi eða illri meðferð meðan hann dvaldi á vistheimili og það hafi haft varanlegar afleiðingar, telst fullnægt skilyrðum til greiðslu bóta.

 

11. gr.

 

Telji sýslumaður að vistmaður hafi orðið fyrir illri meðferð eða ofbeldi meðan hann dvaldi á heimili sem fellur undir ákvæði laga nr. 26/2007 og það hafi haft varanlegar afleiðingar, skal honum gert sáttaboð um greiðslu miskabóta. Ekki verða greiddar bætur vegna fjártjóns. Við ákvörðun um fjárhæð miskabóta skal sýslumaður taka mið af almennri réttarframkvæmd í skaðabótamálum og dómafordæmum í málum sem geta á einn eða annan hátt talist sambærileg. Bætur skulu taka mið af:

 

a)      alvarleika misgjörða eins og til dæmis hvort um hafi verið að ræða gróft líkamlegt eða kynferðislegt ofbeldi. Við mat á alvarleika skal hafa til hliðsjónar lengd vistunartíma og annarra atriða sem kunna að hafa gert dvölina þungbæra.

 

b)      alvarleika afleiðinga ofbeldis eða illrar meðferðar. Afleiðingar skulu metnar eftir missi tækifæra síðar í lífinu, tapi lífsgæða og andlegra afleiðinga misgjörðanna.

 

Skulu vistmanni metin miskastig, annarsvegar eftir alvarleika misgjörða og hinsvegar eftir alvarleika afleiðinga misgjörðanna. Mest geta miskastigin orðið 25 af hundraði vegna alvarleika misgjörða og 75 af hundraði vegna afleiðinga misgjörðanna. Fyrir fullan 100 stiga miska samkvæmt mati þessu skal greiða vistmanni kr. 6.000.000.

12. gr.

 

Telji sýslumaður forsendur til greiðslu bóta skal hann gera einstaklingi sem lýst hefur kröfu, skriflegt og bindandi sáttaboð þar sem boðnar verða bætur eftir mati sýslumanns. Sýslumanni er óskylt að rökstyðja sáttaboð. Telji sýslumaður ekki forsendur til bótagreiðslu skal hann hafna kröfunni skriflega og rökstyðja höfnunina. Skulu sáttaboð og hafnanir krafna er varða tiltekið heimili sendar öllum er lýst hafa kröfu vegna dvalar á því heimili samtímis. Skulu öll sáttaboð og tilkynningar um höfnun krafna sendar í ábyrgðarpósti, eða með öðrum sannanlegum og viðurkenndum hætti.

 

13. gr.

 

Vistmaður tekur eða hafnar sáttaboði. Veittur verður 30 daga frestur til að taka boðinu. Verði sáttaboði ekki tekið innan þess frests, telst því hafnað. Taki vistmaður boðinu áritar  hann  það með nafni sínu í votta viðurvist. Taki hann sáttaboði telst hann hafa afsalað sér frekari bótum vegna málsins.

14. gr.

 

Ekki er gert ráð fyrir greiðslu lögmannskostnaðar vegna framsetningar kröfu til sýslumanns, enda er gert ráð fyrir því að tengiliður geti aðstoðað vistmann nægilega við að setja fram kröfu og reifa hana.

 

15. gr.

 

Meðferð sýslumanns á umsókn um sanngirnisbætur verður ekki kærð til dómstóla.

 

16. gr.

 

Dómsmálaráðherra skipar þriggja manna úrskurðarnefnd um sanngirnisbætur til allt að þriggja ára, án sérstakrar tilnefningar. Skipa skal jafn marga til vara. Einn nefndarmaður skal fullnægja skilyrðum þess að vera skipaður hæstaréttardómari og verður hann formaður nefndarinnar. Í nefndinni skal eiga sæti einn læknir og einn sálfræðingur. Varamenn skulu fullnægja sömu skilyrðum og aðalmenn. Er nefndinni heimilt að ráða sér starfslið í samráði við ráðherra.

 

17. gr.

 

Hafi vistmaður hafnað sáttaboði sýslumanns eða hafi kröfu hans verið hafnað, getur hann innan þriggja mánaða lagt mál sitt fyrir úrskurðarnefndina. Berist erindi ekki innan þess frests telst niðurstaða sýslumanns endanleg niðurstaða málsins.

 

18. gr.

 

Í erindi til úrskurðarnefndar skal greina helstu ástæður þess að niðurstöðu sýslumanns verði ekki unað og færa rök fyrir því að viðkomandi eigi ríkari rétt en niðurstaða sýslumanns ber vott um. Getur nefndin kallað til viðtals þann sem leitað hefur til hennar eða aðra sem varpað geta skýru ljósi á málið. Henni er það þó ekki skylt. Nefndin getur leitað eftir rökstuðningi sýslumanns fyrir afstöðu hans. Ber sýslumanni þá að veita slíkan rökstuðning. Úrskurðarnefndin hefur aðgang að öllum þeim gögnum sem nefnd samkvæmt lögum nr. 26/2007 hefur aflað og varða þann sem leitað hefur til hennar, án sérstakrar heimildar hans. Á þetta við um skjalfest gögn, afrit af hljóðupptökum og önnur gögn sem máli kunna að skipta. Telji úrskurðarnefndin þörf á að afla annarra gagna er varpað geta ljósi á málið og eru í vörslu opinberra aðila getur hún það að veittri heimild eða eftir umboði málsskotsaðila. Ef umsækjandi bóta telur að skýrsla sem hann hefur gefið á öðru stigi málsins sé ófullnægjandi, getur hann óskað eftir því að gefa aðra skýrslu fyrir úrskurðarnefndinni, eða skila til hennar greinargerð þar sem helstu atriði málsins koma fram.

 

19. gr.

 

Úrskurðarnefndinni er heimilt að veittu umboði umsækjanda að óska þess að læknir leggi mat á heilsufar hans ef telja má að það skipti máli við úrlausn nefndarinnar. Skal kostnaður sem hlýst af því greiddur úr ríkissjóði.

 

20. gr.

 

Hafi umsækjandi leitað aðstoðar lögmanns við framlagningu bótakröfu sinnar fyrir úrskurðarnefndina, er henni heimilt samhliða ákvörðun um bætur, að ákveða greiðslu kostnaðar sem af því hefur hlotist, enda liggi fyrir sundurliðuð og réttmæt tímaskýrsla lögmannsins. Ekki skal þó greiða hærri kostnað vegna þessa en kr. 150.000.

 

21. gr.

 

Úrskurðarnefndin metur sjálfstætt þau gögn sem hún hefur aflað og fyrir hana hafa verið lögð og tekur ákvörðun á grundvelli þeirra. Skal nefndin við úrlausn máls hafa til hliðsjónar réttarframkvæmd við ákvörðun skaðabóta og fordæmi dóma sem telja má á einhvern hátt sambærilega. Skal nefndin hraða úrlausn hvers máls eins og auðið er. Að lokinni yfirferð kveður nefndin upp skriflegan rökstuddan úrskurð. Skal niðurstaða nefndarinnar send umsækjanda í ábyrgðarpósti eða með öðrum viðurkenndum hætti.

 

22. gr.

 

Niðurstaða úrskurðarnefndarinnar er endanleg meðferð málsins á stjórnsýslustigi. Verði ekki höfðað mál fyrir héraðsdómi, til að hnekkja úrskurði hennar innan sex mánaða frá því úrskurður var kveðinn upp, telst hann endanleg niðurstaða málsins.

 

23. gr.

 

Allur kostnaður við störf nefndarinnar greiðist úr ríkissjóði.